 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Latrunkuli (lat. ludus latrunculorum, latrunculi və ya sadəcə olaraq latrones — latrunculus ifadəsindən "quldurlar oyunu" və ya "əsgərlər oyunu") Roma İmperiyasında oynanan iki oyunçudan ibarət strateji lövhə oyunudur. Onun şahmata və ya damaya bənzədiyi deyilir, çünki sadalanan oyunlar kimi, bu oyun da hərbi taktika oyunu sayılır. Mənbələrin azlığı səbəbindən oyunun qaydalarının və əsas strukturunun yenidən qurulması mürəkkəb prosesdir və buna görə də mövcud sübutların çoxsaylı şərhləri var.
| Latrunkuli | |
|---|---|
 Müasir rekonstruksiya. Quintana Arxeologiya Muzeyi, Künzing, Almaniya | |
| Növlər |
Lövhə oyunu Abstrakt strategiya oyunu |
| Oyunçular | 2 |
| Quraşdırma vaxtı | 1 dəqiqə |
| Oyun vaxtı | Bilinmir |
| İxtiyari şans | Yoxdur |
| Tələb olunan bacarıq | Strategiya, taktika |
| Sinonimlər | Latrones |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
_tablero_y_fichas_del_Latr%C3%BAnculus_o_juego_de_los_soldados.png)
Latrunkuli oyununun müxtəlif adlarla petteia, pessoí, psêphoi, poleis və pente grammaí kimi tanınan qədim yunan oyunlarının bir variantı olduğuna inanılır, hansı ki, Homerin dövrünə aid belə istinadlar mövcuddur.[1] Platonun dövlətində Sokratın rəqibləri "nəhayət küncə sıxılan və hərəkət edə bilməyən pis Petteia oyunçuları" ilə müqayisə edilir. “Phaedrus" dialoqunda Platon yazmışdır ki, bu oyunlar Misirdən gəlir. Latrunkuli tez-tez Misirdə 18-ci əsrin sonlarından məlum olan seega adlanan damaya bənzər oyunla müqayisə edilir.
Yunan yazıçısı Julius Pollux “Onomasticon” əsərində poleis təsvirini belə vermişdir:
Oyun çoxlu fiqurlarla oynanan, sətirlər arasında boşluqları olan lövhədir: lövhə "şəhər" və hər bir parça "it" adlanır; parçalar iki rəngdə olur və oyunun sənəti bir rəngdən bir fiquru digər iki rəngin arasına qoyaraq götürməkdən ibarətdir.
Romalılar arasında latrunkuli haqqında ilk dəfə Roma müəllifi Varronun (e.ə. 116-27) De Lingua Latina ("Latın dili haqqında") onuncu kitabında rast gəlinir. Burada o, bu oyunun oynanıldığı şəbəkəni ad çəkimlərini təqdim etmək üçün yaradılmış şəbəkə ilə müqayisə edir.[2] Eramızın 1-ci əsrində Laus Pisonis panegirikində latrunkuli oyunu haqqında məlumat verilmişdir:
Dərslərinizin ağırlığından yorulanda, bəlkə də, hərəkətsiz olmaqdan yox, bacarıq tələb edən oyunlara başlamaqdan məmmunsunuzsa, daha ağıllı şəkildə taxtada çiplərinizin hərəkətlərini dəyişdirirsiniz və müharibələr şüşə əsgər tərəfindən aparılır ki, bir vaxt ağ çip qaraları, bir də qara çip öz tələsinə ağları salsın. Bəs hansı çip sizdən qaçmayıb? Siz onun rəhbəri olanda hansı çip yol göstərdi? Hansı çipiniz ölümə məhkum olsa da, düşmənini məhv etmədi? Döyüş cəbhəniz bu meydana min cür yolla qoşulur: təqibçidən uçan bu çip özü zəbt edir; daha yüksək nöqtədə dayanan digər çip uzaq bir mövqedən gəlir; bu çip mübarizədə özünə güvənməyə cəsarət edir və şikarına doğru irəliləyən düşməni aldadır; bu çip təhlükəli tələlərlə özünü riskə atır və, görünür, özünü tələyə salaraq, iki rəqibi tutmağı bacarır; bu çip daha böyük işlərə doğru irəliləyir ki, forma pozulduqda, o, tez bir zamanda sütunlara girsin və qala yıxıldıqda, bağlı divarları viran edə bilsin. Bu vaxt döyüş əsgərlərlə hər nə qədər şiddətli getsə də, siz yalnız bir neçə əsgərlə və ya tam dəstə ilə qalib gəlirsiniz və hər iki əliniz əsir dəstəsi ilə silkələnir.[3]
Oyuna xatırlatmalara Martial və Ovid kimi yazıçıların əsərlərində rast gələ bilərik və onlar oyunda istifadə olunan zəbt etmə üsullarına dair ideal sübutlar təqdim edir, məsələn: unus cum gemino calculus hoste perit, Ov. "Ars amatoria" ağısı 3.358 ("bir çip əkiz düşmən tərəfindən məhv edildikdə"); cum medius gemino calculus hoste perit, Ov. "Tristia" 2.478 (“bir çip əkiz düşmən tərəfindən ortada məhv edildikdə”); və calculus hae (sc. tabula) gemino discolor hoste perit, Mart. 14.17.2 ("fərqli rəngli çip bu [lövhədə] əkiz düşmənlə məhv olur").
Ovid eyni zamanda təcrid olunmuş bir parçanı digərlərindən uzaqlaşdırmaq səyləri haqqında yazır: “necə də müxtəlif rəngli əsgər düz xətt üzrə irəliləyir; nə zaman ki iki düşmən arasında qalan parça təhlükəyə məruz qalır, irəliləyən biri önə doğru hərəkət edərək hücum etmək və parçanı xilas etmək üçün necə də bacarıqlı ola bilər, və geri çəkilən təhlükəsiz şəkildə hərəkət edə bilər" (Tristia ll 477-480). Ulrich Schädlerə görə, bu, oyundakı fiqurların Topun hərəkətindən istifadə etmək əvəzinə hər növbədə yalnız bir boşluq hərəkət etdiyini göstərir, əks halda təcrid olunmuş bir parçanın qaçması nisbətən asan olardı.[4] Schädler həmçinin bundan belə nəticə çıxarır ki, parçalar digər parçaların üstündən kənardakı boş kvadrata tullana bilir, əks halda xilasedici parça qurtarılmağa ehtiyacı olan digər parçanın qarşısını kəsə bilərdi.
Roma dövründən qalan latrunkuli haqqında son qeydə Macrobiusun Saturnaliya əsərində rast gəlirik.[5][6]
Uzun müddət olardı ki, Sevilyalı İsidorun “Etimologiya”sının on səkkizinci kitabında latrunkuliyə istinad olduğu düşünülürdü[7] və bu, hər iki tərəfdəki fiqurların şahmatdakı fiqurlar kimi müxtəlif güclərə və siniflərə malik olduğunu iddia etmək üçün istifadə olunurdu. Lakin R.G. Austin iddia edir ki, bu inancın əsaslandığı İsidora məxsus olan mətn Tabulanın erkən formasına istinad edir.[8]
Kolçester yaxınlığında qazılmış Stanway oyunu David Parlett kimi alimlər tərəfindən latrunkuli oyunu nümunəsi kimi müəyyən edilmişdir.[9] Bunun doğru olduğuna inansaq, oyunda istifadə edilən əsgərlərdən başqa ikinci bir parçanın da olması mümkündür və bu, bəzi rekonstruksiyalarda "Dux" (lider) və ya "Aquila" (qartal) təmsil edən parça kimi şərh edilmişdir. Bununla belə, Ulrich Schädler, oyunun "fidchell" və ya "gwyddbwyll" kimi yerli Kelt oyununa nümunə ola biləcəyini təklif edir, çünki qədim Yunan və Roma oyunlarının heç birində latrones və ya pessoidən başqa əlavə parça üçün heç bir dəlil yoxdur.[10]
Sed vultisne diem sequentem, quem plerique omnes abaco et latrunculis conterunt, nos istis sobriis fabulis a primo lucis in coenae tempus, ipsam quoque coenam non obrutam poculis, non lascivientem ferculis, sed quaestionibus doctis pudicam et mutuis ex lecto relationibus exigamus?
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|