 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Şrek! (ing. Shrek!) — Amerikalı yazıçı və karikaturaçı Uilyam Steiqin müəllifi olduğu, 1990-cı ildə nəşr edilmiş komediya-fantastika janrında yazılmış təsviri uşaq kitabıdır. Əsər dünyanı gəzmək məqsədilə evindən çıxan və sonda eybəcər bir prenseslə evlənən iyrənc, yaşıl rəngli bir nəhəngdən bəhs edir. Nəşr olunduğu dövrdə kitab ümumilikdə müsbət tənqidlər almış, xüsusilə illüstrasiyaları, orijinallığı və mətni ilə diqqət cəlb etmişdir. Tənqidçilər Şrek obrazını antiqəhrəman kimi xarakterizə etmiş, əsərdəki məmnuniyyət və özünə hörmət mövzularını xüsusi ilə vurğulamışlar. Kitab nəşrindən on ildən çox müddət keçdikdən sonra, baş rolda Mayk Mayersin iştirak etdiyi "Şrek" filmi ilə başlayan "Şrek" film seriyasının əsasını təşkil etmişdir.
| Şrek! | |
|---|---|
| ing. Shrek! | |
_afi%C5%9Fa.jpg) Şrek kitabının üz qabığı | |
| Müəllif | Uilyam Steiq[1] |
| Janr | Uşaq ədəbiyyatı |
| Mövzu | Gülməli hekayə, fantastika |
| Orijinalın dili | İngilis dili |
| Ölkə |
 ABŞ |
| Orijinalın nəşr ili | 17 oktyabr 1990[2] |
| Rəssam | Uilyam Steiq[1] |
| Nəşriyyat | Farrar, Straus and Giroux |
| Səhifə | 30 |
| ISBN-13 | 978-0-374-36877-7 |
Uilyam Steiq, 1930-cu ildən 1960-cı illərə qədər The New Yorker jurnalında karikaturaçı kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, 1.600-dən çox karikatura çəkmiş və "Karikaturanın kralı" olaraq tanınmışdır. Reklam yazmağı sevməyən Steiq, reklamlardan imtina edərək, altmış bir yaşında olarkən uşaqlar üçün kitablar yazmağa başlamışdır.[3][4][5]
Steiq, valideynlər ilə onların uşaqları arasında "sərt ayrılıq və səmimi qovuşma kimi qrafik baxımdan təkrarlanan mövzular" ilə tanınan əsərlər yaratmış və eyni zamanda da onun karikaturalarındakı xarakterik xüsusiyyətlərdən biri olan "incə zarafat"ı davam etdirmişdir.[3][5] Kitablarında həmçinin ayrılıq və geri qayıtma kimi mövzulara da geniş yer vermişdir.[6] Steiqin uşaqlar üçün yazılmış kitablarındakı illüstrasiyalarda rənglərin "zəngin" istifadəsi diqqəti cəlb edir[7] və bu rəsmlər, sulu boya və mürəkkəblə çəkilmişdir. Bunlar, The New Yorker jurnalında yayımlanmış karikaturaları ilə müqayisə edilmişdir.[8]
Steiq, Şrek! kitabını yazarkən təxminən səksən yaşlarında idi.[9] "Şrek" adı alman dilindəki "Schreck" kəlməsindən götürülmüş və bu söz idiş dilindən tərcümədə "qorxu", "dəhşət" mənasını verən "שרעק" (şrek) və ya "שרעקלעך" (şrekleks) sözünün romanizasiyasıdır.[10] Kitab "Farrar, Straus and Giroux" nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunmuşdur.[11]
—Steiqin Şreki təsvir etməsi[12]
Şrek, iyrənc bir yaşıl dəriyə sahib olması, alov püskürə bilməsi, xarici görünüşünə görə məğlubedilməz görünməsi və öz iyrəncliyi ilə bədbəxtlik yaratmaqdan zövq alan bir bədheybətdir. Şrekin ailəsi, onu "fəlakətdən payına düşəni əldə etməsi" üçün xarici dünyaya göndərmək qərarına gəlir və o sözün əsl mənasında yaşadığı bataqlıqdan qovulur. Bataqlıqdan qovulmasından qısa bir müddət sonra bir cadugər ilə qarşılaşır. Cadugər nadir tapılan bitlərinin qarşılığında Şrekin falına baxır və ona deyir ki, Şrek bir eşşəklə bir qalaya gedəcək və orada bir cəngavər ilə döyüşməli olacaq. Bundan sonra isə özündən daha çirkin olan bir prenseslə evlənəcəkdir.
Həyəcanla yola çıxan Şrek yolda qırqovulunu oğurlayıb yeyən oraqlı bir kəndli ilə qarşılaşır. Daha sonra isə ildırım, şimşək və yağışın hücumuna tab gətirir və alov püskürməsi ilə əjdahanı məğlub edir. Yorulub istirahət edərkən bir çox uşaq tərəfindən qucaqlanıb öpülməkdən çarəsiz qaldığı kabus görür. Oyananda isə onu qalaya aparan eşşəklə qarşılaşır.
Şrek qalanı müdafiə edən cəngavərlə qarşılaşır və ona şahzadəni görmək istədiyini bildirir. Şrekin bu istəyindən qəzəblənən cəngavər ona hücum edir. Şrek isə alov püskürərək cəngavəri qalanın ətrafındakı xəndəyin içərisinə atır. Qalanın içərisində isə özünə oxşayan çirkin varlıqlardan ibarət olan bir ordu tərəfindən mühasirəyə alındığını görüb əvvəlcə dəhşətə düşür. Ancaq aynalar zalında olduğunu başa düşəndən sonra yenidən özünə olan inamını bərpa edir. Nəhayət, şahzadə ilə tanış olur. Hər ikisi də çirkin olduqları üçün bir-birlərinə aşiq olurlar və evlənirlər. Onlar birlikdə "özlərinə qarşı çıxan hər kəsi qorxudaraq əbədi olaraq qorxunc bir formada" yaşamağa başlayırlar.
Jurnalist Devid Denbi, "Bütün qəzəbinə baxmayaraq Şrek! sehrli bir nağıldır: Mükəmməl çirkin varlıq, mükəmməl çirkin həyat yoldaşını tapır" yazmışdır.[9] Publishers Weekly kitabı müsbət qiymətləndirərək, Steiqin "hazırcavab dahisini" tərifləmiş və kitabı "cazibədar və qaneedici bir hekayə" kimi xarakterizə etmişdir.[13] The New York Timesdan bir tənqidçi, Steiqin "gülməli ingilis ifadələrinə mükəmməl qulaq asmasını" xüsusilə vurğulamışdır.[11] School Library Journaldan Karen Litton, oxşar bir formada kitabın şəkillərini və yazısını tərifləyərək, bu kitabın yüksək səslə oxunmalı olan mükəmməl bir kitab olduğunu qeyd etmişdir.[14]
The Washington Postdan Maykl Dirda, kitabın mətnini və illüstrasiyaları "nisbətən sadə" adlandırsa da, "kitabın çox sevimli və mehriban olduğunu" və buna görə də kimsənin ona qarşı çıxmayacağını" qeyd etmişdir. Dirda, kitabın Steiqin ən yaxşı əsəri olmasa belə, "mükəmməl" olan və təvazökar bir nailiyyəti olduğunu ifadə etmişdir.[15] Language Arts jurnalı üçün yazılar yazan bir tənqidçi, kitabın orijinallığına diqqət çəkərək onun folklorun (xalq ədəbiyyatı) standartlarını "alt-üst etdiyini" söyləmişdir.[16] Digər tənqidçilər də kitabın orijinallığını xüsusilə qeyd etmişdirlər.[17]
Şrek!, Parents' Choice tərəfindən təqdim edilən Uşaq Kitabları Mükafatının 1990-cı ildəki təqdimatı zamanı illüstrasiyalı kitablar nominasiyası üzrə qaliblərdən biri olmuşdur.[18] Publishers Weekly kitabı "ilin ən gülməli kitabı" və "ən yaxşı açılış cümləsi" kateqoriyası da daxil olmaqla bir neçə nominasiya üzrə 1990-cı ildə keçirilmiş üçün "Cuffies" mükafatına layiq görmüşdür.[19]
Bəzi valideynlər kitabın "uşaqlar üçün nəzərdə tutulmadığını" düşünərək onu tənqid etmişdirlər.[10] Akademik Cek Zipes, Şrekin Steiqin ən yaxşı əsəri olmadığını bildirmişdir.[20] 2017-ci ildə isə professor Viktoriya Ford Smit Steiqin sənət əsərini Kventin Bleykin əsərləri ilə müqayisə edərək "uşaqcasına" qiymətləndirmişdir.[21]
2010-cu ildə Cek Zipes Tor.com saytında kitabın xüsusilə iyirmi birinci əsrdə rəqəmsal animasiya filmlərinin istehsalı və nailiyyətləri ilə rəqəmsal dövrümüzdəki radikal potensialına işarə edərək, nağılların necə parçalanaraq daimi olaraq dəyişdiyinin ən gözəl nümunələrindən biri olduğunu yazmışdır.[22] Kitab vasitəsilə kitabın qəhrəmanının "Şər nədir? Şərin yaranmasına kim səbəb olur?" suallarını soruşduğunu bildirmişdir. Şrek!i, Qrimm qardaşlarının "Qorxmağı öyrənənin nağılı"nın bir parodiyası kimi görmüş və həmçinin kitabın "Amerikadakı əzilən azlıqlardan hər hansı biri ola biləcək yad, kənarlaşdırılmış, başqa"nı ifadə etdiyini qeyd etmişdir.[22]
2019-cu ildə The New Yorker jurnalında Ruman Alam, kitabı "pis adamın xoşbəxt sonluğu" olan bir hekayə kimi qiymətləndirmiş və "bəzən həyatda belə şeylərin də olduğunu" bildirmişdir.[23] Yazıçı və tənqidçi Li Tomas, "şeytanın həqiqətən öz qorxunc halına çevrildiyi" iki nümunə olaraq Şrek!i Steiqin 1984-cü ildə yazdığı Rotten Island adlı əsəri ilə müqayisə etmişdir.[24] Şrek!i "məmnun və özünə inanan" və eyni zamanda da özünə qarşı dürüst olan biri kimi xarakterizə etmişdir.[6][25]
Steiqin Şrek personajı, fərqli olan və bundan məmnun qalan birini ifadə edən bir antiqəhrəman kimi təsvir olunur.[25] Ailəsi Şreki yaşadıqları bataqlıqdan qovandan sonra, Şrek öz kimliyi ilə bağlı subyektiv problemləri həll etmək üçün bir səfərə çıxmağa məcbur olur. Professor Luis Robertə görə, Şrek kitabda bir neçə "böhran anı" yaşayır. Bunlardan birincisi uşaqlarla bağlı gördüyü, ikincisi isə aynalı zala daxil olmasıdır. Professor Luis Robert, bunları bir körpənin birinci dəfə özünü dərk etməsi ilə əlaqədar psixonalitik konsepsiya olan Jak Lakanın "ayna mərhələsi" ilə müqayisə edir. Şrek, əjdahanı asanlıqla məğlub edir, çünki əjdaha ona rahat olduğu tərəfi xatırladır: özünün çirkinliyini.[6]
Şrekin kabusu onun üçün olduqca çətindir. Kitabda nadir rast gəlinən bir formada bunu iki səhifə boyunca təqdim etməsi ilə Steiq bunun nə qədər vacib bir an olduğunu vurğulayır. Şrekin uşaqların diqqətini cəlb etməsi və onlara qorxunc və ya iyrənc gəlməməsinə görə "öz-imici təhlükə altına düşür və başqadə ilə olan münasibəti pozulur." "O qorxunc idealının əlçatmaz olması" reallığı ilə üzləşmək məcburiyyətindədir. Onun güzgülü zala daxil olması, onun "öz əksi ilə üzləşməsini" və "tam olaraq hər nədirsə, onunla hər zamankından daha xoşbəxt olmağı" öyrənməsini ifadə edir. Lakin güzgüdə gördüyü şəkillər ilə onun real həyatdakı forması hələ də üst-üstə düşmür və bu şəkillər reallıqdan çox bir idealı ifadə edir.[6]
İki böhran anından sonra, Şrek özündən daha çirkin olan şahzadə ilə tanış olana qədər hələ də tam olaraq tamamlanmış hesab olunmur. Robert sözlərini belə başa çatdırır: "Kitab, bütün uşaqların üzləşməsinin vacib olduğu subyektivlik böhranlarının məşqini həyata keçirdir və bundan sonra Şrek kimi çirkin bir fiqurun belə necə həll yolu tapacağını göstərməklə oxucularını sakitləşdirir və əyləndirir."[6]
Stiven Spilberq, 1991-ci ildə kitabın hüquqlarını satın alır və kitaba əsasında ənənəvi animasiya filmi çəkməyi planlaşdırır. Film iki ölçülü animasiya filmi olmalı idi və Şrek rolunu Bill Mürrey, Eşşək rolunu isə Stiv Martin ifa etməli idi.[26][27] Lakin DreamWorks kitabın hüquqlarını təxminən 500 min dollara satın alır və 1995-ci ilin noyabr ayında fəal şəkildə inkişaf etdirilən layihələrinə əlavə edir. Mayk Mayers, Eddi Mörfi, Kameron Diaz və Con Litqounun səsləndirdiyi Şrek filmi 18 may 2001-ci ildə nümayiş etdirilir. Film tənqidi və kommersiya baxımından böyük nailiyyətlər əldə edir və Ən Yaxşı Animasiya Filmi kateqoriyası üzrə təqdim olunan birinci "Oskar" mükafatını əldə edir.[28] Bu filmdən sonra Şrek 2 (2004), Üçüncü Şrek (2007) və Əbədi Şrek (2010) kimi bir neçə film daha çəkilmişdir.[29] İlk film, 2008-ci ildə Shrek The Musical adlı bir Broadway muzıkılına adaptasiya edilmişdir.[3]
Bir neçə tənqidçi Şrek filmi ilə Steiqin orijinal versiyası arasındakı personaj əlavələri, süjet xəttindəki dəyişikliklər və hekayələrin dəyişdirilməsi kimi fərqləri vurğulamışdır.[20][27][30] Lakin Steiq filmi bəyəndiyini və kitabının satışlarının əhəmiyyətli dərəcədə artdığını bildirmişdir.[5] Steiq film haqqında bunları demişdir: "Film kobud və iyrəncdir! Mən onu sevdim!"[31] Məktəb tamaşalarından şeirlərə qədər müxtəlif sahələrdə Şrek! personajı əsasında məktəb layihələri yaradılmışdır.
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|