 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Zeynəddin Əhməd Qaraca bəy Zülqədər oğlu (osman. زین الدین قراجه بك, türk. Zeyneddin Karaca Bey) və ya Zülqədəroğlu Zeynəddin Qaraca Türkmani[3] (ərəb. ذولكاديروعلو زاينألءدين قاراجا اتءتوركماني; v. 11 dekabr 1353, Qahirə) — Anadolunun cənubunda və Suriyanın şimalında hökmranlıq etmiş Zülqədəroğulları bəyliyinin və eyniadlı sülalənin banisi, 1337–1353-cü illərdə hökmdarı, lokal türkman tayfa başçısı.
| Zeynəddin Qaraca bəy Zülqədər | |
|---|---|
| osman. زین الدین قراجه بك | |
| 1337 – 1353 | |
| Əvvəlki | vəzifə ləğv olunub |
| Sonrakı | Qarsəddin Xəlil bəy |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | 11 dekabr 1353 |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Zülqədər |
| Uşaqları |
Xəlil İbrahim İsa Sülü Osman Davud |
Hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl Qaraca bəy Məmlüklərin şimal sərhədinin idarəçiliyi üzərində digər yerli türkman sərkərdəsi Taraqlı Xəlil bəy ilə rəqabət aparırdı. O, 1335-ci ildə Hülakülər dövlətinin dağılmasından istifadə edərək Kilikiya regionunda yerləşən əraziləri ələ keçirməyə başlamışdır. Qaraca bəy Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmməd tərəfindən tanındıqdan sonra Məmlük sultanlığının Anadolu uclarında vassal dövlətin başçısı olmuşdur. Hökmranlığı dövründə Qaraca bəy daha iddialı olmuş və təsirini genişləndirməsinə qarşı olan müxtəlif Məmlük valiləri ilə toqquşmuşdur. Qaraca bəy Məmlüklər daxilində baş tutan siyasi qarışıqlıqdan istifadə edərək 1348-ci ildə müstəqilliyini elan etmişdir, lakin bu, onun həbs edilməsinə və 1353-cü ildə edam olunmasına səbəb olmuşdur.
XIII əsrdə Anadolunun cənubunda yerləşən Maraş regionu Kilikiya çarlığı tərəfindən idarə olunurdu. Bu region 1298-ci ildə mərkəzi Misirdə olan Məmlük sultanlığının hakimiyyəti altına keçmişdir. Qaraca bəy Məmlüklər tərəfindən regionun bir hissəsini idarə etmək hüququ verilmiş yerli türkman bəylərindən biri idi. Qaraca bəy Elxanlılar dövlətindən ayrılaraq türk-monqol zabiti Ərətna tərəfindən idarə olunan Ərətna bəyliyinin Mərkəzi və Şərqi Anadoluda ortaya çıxdığı dövrdə Zülqədəroğulları bəyliyini qurmuşdur.[4]
Tarixçilər Qaraca bəyin Bayat tayfasından olduğunu güman edirlər. Tayfanın yay otlaqları Tavr dağlarının şərqində yerləşirdi.[5] Osmanlı tarixi üzrə ixtisaslaşmış Türkiyə tarixçisi Yınançın yazdığına görə, Zülqədəroğulları camaatının təşkil etdiyi icmalar Bayat, Əfşar və Bəydili tayfalarından ibarət idi, lakin Zülqədəroğulları bəylərinin hansına mənsub olduğu naməlumdur. Zülqədəroğulları arasında Bayat tayfasının nümayəndələri çoxluq təşkil etdiyinə görə bəylərin də Bayat tayfasından olması mümkündür.[6] Zamanta qalası yaxınlığında yerləşən Süleyman bəy məscidində ailənin köklərinin Xorasandan olduğunu bildirən kitabə var.[7] Atası 1310-cu və ya 1311-ci ildə vəfat etdikdən sonra Qaraca bəy Suriyanın şimalında Bozox tayfa konfederasiyasının lideri olmuşdur.[8] Onun haqqında mənbələrdə ilk dəfə 1317-ci ildə bəhs edildiyi güman edilir. O zaman Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmməd Birqada yaşayan bir türkman bəyinə əmir titulu vermişdi.[9]
Qaraca bəyin adının Qaraca ibn Zülqədər olması səbəbilə onun atasının adının Zülqədər olduğu qənaətinə gəlinir. Zülqədər adının və ya ləqəbinin mənası və mənşəyi dəqiq məlum deyil, lakin onun türkmənşəli olduğu güman edilir. Başqa bir varianta görə, bu, Əbdülqədir adının təhrif olunmuş halıdır. A. fon Qabain adın təfsirinin başqa variantını təklif etmişdir: tulqa + dar = dəbilqə taxan.[5] Sonradan bu ad ərəbləşdirilmiş və təhrif edilmişdir. "Zülqədər" ərəb dilində "qüdrətli" deməkdir və bu variant sonrakı Osmanlı mənbələrində rast gəlinir.[10][11]
.png)
Məhəmməd Olcaytunun oğlu Əbu Səid Bahadur xan 1335-ci ildə vəfat etmişdir. Onun ölümündən sonra Hülakülər dövlətinin parçalanması başlamışdır. Bu, Anadoluda bir çox kiçik dövlətlərin müstəqillik qazandığı bir qarışıqlıq dövrü idi. 1335-ci ilin mayında Zeynəddin Qaraca bəy 5 min atlı ilə ilk dəfə Kilikiya çarlığının ərazisini işğal etmişdir.[12]
Başqa bir lokal hökmdar – Taraqlı Xəlil bəy ibn Tarafi, daha əvvəl Ərətna bəyliyindən Əlbistanı ələ keçirmişdi.[13] Məmlük sultanlığına sədaqət andı içərək bölgədəki nüfuzunu genişləndirmək üçün Taraqlı Hələb əmiri Altunboğaya 100 at hədiyyə göndərmiş və Qahirədə sultanı ziyarət etmişdi. Bu, Qaraca bəyin siyasi mövcudluğuna təhdid yaratdığına görə Qaraca bəy öz oğlu Qarsəddin Xəlil bəyi Taraqlı Xəlil bəyə qarşı hücum rəhbərliyinə göndərmişdi.[14] Əlbistan 1335-ci[15] və ya 1337-ci[16] ildə Zülqədəroğulları bəyliyi tərəfindən ələ keçirilmiş, Taraqlı Xəlil bəy məğlub edilmişdir.[13] Taraqlı Xəlil bəyin müttəfiqi Altunboğa Qaraca bəyi təhdid edərək Hələbə gəlməsini tələb etmişdir. Bunun əvəzinə Qaraca bəy Altunboğanın rəqibi və Dəməşqin valisi Dəniz ilə ittifaq qurmuşdur.[17]
Sultan sonda valilər Taraqlı bəyi və Qaraca bəyi Qahirəyə çağırmışdır. Dəniz Qaraca bəyi müdafiə edərək sultana onun regionda Məmlük hakimiyyətini daha yaxşı qoruya biləcəyini tövsiyə etmiş və Taraqlı Xəlil bəyin min atlıdan artıq qüvvəyə malik olmadığını vurğulamışdır. Bu səbəbdən Nəsrəddin Məhəmməd 1337-ci ildə Qaraca bəyi "Türkmanların əmiri"[16] və Maraşdan Əlbistana qədər uzanan torpaqların naibi kimi tanımışdır.[18][19]
Anadoluda monqol hakimiyyətinin süqut etməsi Qaraca bəyin regionda irəliləməsinə şərait yaratmışdı.[20] Növbəti il Qaraca bəy Ərətna bəyliyindən Harput, Gəmərək və Gürünü də ələ keçirmişdir.[15][21] 1338-ci ilin avqustunda Darəndə vəlisi Mərcan Xəsim Ərətna bəy ilə məsləhətləşmək üçün Sivas şəhərinə getmişdi. Bundan istifadə edən Qaraca bəy şəhərə hücum etmişdir. Gecə saatlarında Zülqədəroğulları bəyliyinə tabe döyüşçülər qala mühafizəçilərindən birinin onlara endirdiyi kəndirlərdən istifadə edərək şəhər divarlarına dırmaşmışdılar. Qısamüddətli və qanlı döyüşdən sonra mühafizəçilər öldürülmüş, qala Qaraca bəyin əlinə keçmişdir. Qaraca bəy bunu dərhal Dəməşq validi Dənizə bildirmiş və ondan Darəndəni nəzarətə götürmək üçün qoşun göndərməsini istəmişdir. Fəth edilən şəhəri qəbul edən Məmlük sultanı Qaraca bəyə xələt göndərərək minnətdarlığını bildirmişdir.[22]
Ərətna bəyi bu hücumdan qəzəblənmiş və 1339-cu ildə onunla Qaraca bəy arasında döyüş baş tutmuşdur. Hər iki tərəfdən 500 nəfər itki olmuşdur. Ələddin Ərətna bəy döyüş meydanını tərk edə bilmişdi, lakin Qaraca bəy onun hər iki oğlunu və qəniməti ələ keçirmişdi. Tezliklə sultan Nəsrəddin Məhəmmədin vasitəçiliyi ilə Zülqədəroğulları Ərətna bəyliyindən qəsb olunmuş 20,000 baş iribuynuzlu mal-qaranın bir hissəsini qaytarmağa məcbur olmuşdular.[22]
Qaraca bəyin Ərətna torpaqlarına basqını zamanı türkman əmirinin oğlu Daşqın Dulkadirə hücum etmişdir. Daşqın Hələbin valisi Altunboğanın dəstəyini almışdı, çünki Altunboğa öz himayəsindəki Taraqlı Xəlil bəyin nəzarətində olmuş Əlbistanın Qaraca bəy tərəfindən alınmasından qəzəblənmişdi. Daşqın ilə mübarizə aparmaq üçün Qaraca bəy Dəməşqin valisi Dənizdən kömək istəməli olmuşdur. Dəniz Altunboğaya təzyiq göstərərək Daşqını cəzalandırmış və nəticədə Daşqın həbs edilmişdir. Dəniz 1340-cı ildə Çukurovaya ekspedisiyasından qayıdan zaman Daşqını öldürməyə cəhd etmişdi, lakin Daşqın ona sadiq döyüşçülərin köməyi ilə həbsdən qaçmışdır.[22]
Qaraca bəy ilə Ərətna bəy arasında sülh uzun sürməmişdi. 1340-cı ildə Qaraca bəy yenidən qonşu əraziyə hücum etmişdir. Tarixçi Yınança görə, bu hücum Məmlük sultanı tərəfindən əmr edilmişdi. Ərətna bəyin elçisi Qahirəyə Zülqədəroğullarının qarətçiliyindən şikayət etmək üçün gələn zaman ona Ərətna bəyliyində xütbədə Məmlük sultanı adının oxunmaması və pulların sultanın adına sikkə edilməməsi günah kimi qoyulmuşdu. Cəzasızlıqdan istifadə edən Qaraca bəy Ərətna bəyliyi ərazisinə basqınlarını davam edirmiş və Dəniz Qaraca bəyin hərəkətlərini dəstəkləməyə davam etmişdir. Ərətna bəy Qahirəyə getmək üçün hazırlaşan zaman Dəməşqin valisi Dəniz ona öz ərazisindən keçməyə icazə verməmişdir. Bu dostluq münasibətləri sultan Nəsrəddin Məhəmməddə Dənizin Qaraca ilə birləşərək üsyan qaldıracağı qorxusunu oyatmışdı. Sultan Dənizi İsgəndəriyyə şəhərinə çağırmış və orada həbs etmişdir. Bir az sonra, 1341-ci ildə Dəniz edam olunmuşdur.[23]
Dostu və himayədarı Dənizin öldürülməsi Qaraca bəyi qəzəbləndirmişdi və o, Məmlük sultanlığı ilə əlaqələri kəsmişdir. Qaraca bəyin müstəqil hökmdar olmaq iddiası Məmlük sultanı Nəsrəddin Məhəmmədin 1341-ci ildə vəfat etməsindən və Misirdə bu səbəblə baş vermiş qarışıqlıqlardan sonra üzə çıxmışdır. O, Hələbi ələ keçirmək üçün birgə kampaniya təşkil etmək məqsədilə Ərətna bəyin etibarını qazanmağa çalışmışdır. Hələbin əmiri Daşteymur Misirdən kömək istəmiş, lakin Qahirədə saray daxilində hakimiyyət uğrunda davam edən mübarizələr səbəbindən bu istək nəticəsiz qalmışdır.[23][24] Məmlük əmiri Qövsun Mansur Əbu Bəkri devirərək üçün Əbu Bəkrin yeddi yaşlı qardaşı Əşrəf Küçüyü Məmlük taxtına oturtmuşdur. Bu, Daşteymurun üsyan qaldırmağına səbəb olmuş və o, artıq ümumi vəziyyətin dəyişdiyini görüb Məmlüklərdən qaçaraq Qaraca bəyin himayəsi ilə şimalda Ərətna bəyə sığınmışdır.[25][26] Dəməşq valisi Altunboğa Daşteymuru və onun müttəfiqi Qaraca bəyi Antep şəhərinə qədər təqib etmişdir. Bu əsnada bəzi Məmlük sərkərdələri Altunboğanın Dəməşqdə olmamasından istifadə edərək şəhəri ələ keçirmiş və Nəsrəddin Məhəmmədin digər oğlu Nəsir Şihabəddin Əhmədi sultan elan etmiş, Əmir Qövsunun bütün tərəfdarlarını öldürmüşdülər. Şihabəddin Əhməd Daşteymuru yeni vəzifə üçün Qahirəyə dəvət edən zaman Qaraca bəy ona Qahirəyə qədər yoldaşlıq etmişdir, lakin Daşteymur naməlum səbəblərə görə həbs olunmuş və edam edilmişdir, Qaraca bəy isə tezliklə şimala, Maraş şəhərinə qayıtmışdır.[27]
1343-cü ilin əvvəlində Ərətna bəy Qarambukada Şeyx Həsəni məğlub etmişdir. O, qənimətin bir hissəsini Hələb valisi Yalbuğaya hədiyyə olaraq Hələbə göndərmişdi. Qaraca bəyin Məmlüklərlə münasibətləri 1343-cü ildə, Zülqədəroğulları türkmanlarının Ərətna bəyin Yalbuğaya göndərdiyi hədiyyələri daşıyan karvanı qarət etməsindən sonra daha da pisləşmişdi.[21] Yalbuğa bunu quldurluq kimi qiymətləndirmiş və 1343-cü ilin martında Qaraca vəyo cəzalandırmaq üçün ordu göndərmiş, lakin Zülqədəroğulları bəyliyinə tabe qüvvələr Məmlük ordusunu məğlub etmiş və onlar geri çəkilməyə məcbur qalmışdılar. Bu məğlubiyyət Yalbuğanı növbəti kampaniyanı daha ciddi təşkil etməyə vadar etmişdir. Böyük bir ordu toplayan Yalbuğa özü bu ordunun başçılığına keçmişdir. Qaraca belə bir qüvvəyə qarşı dura bilməyəcəyini anlayaraq tələsik Düldül dağında sığınacaq tapmışdır, lakin o, ərzaqla dolu karvanı dağa qaldırmağa vaxt tapa bilməmişdir. Yalbuğa karvanı ələ keçirərək Zülqədəroğulları ordusunun bütün ərzaqlarını, eləcə də qadın və uşaqları ələ keçirmişdir.[27]
Bu uğurdan sonra Yalbuğa ehtiyatını itirmiş və məsləhətçilərinin etirazına baxmayaraq, dağda gizlənmiş türkmanlara hücum etmişdir. Məmlük qoşunları yamaclara qalxmağa başlayanda Zülqədəroğulları pusqudan hücum edərək onları məğlub etmişdilər.[28][29] Yalbuğanın atı oxla vurulmuş və o, bayrağını itirərək çətinliklə canını qurtarmışdır, lakin Qaraca daha ehtiyatlı davranmışdır. Qisasdan çəkinən Qaraca bəy Qahirəyə üzr məktubu göndərmuş və münaqişəyə görə məsuliyyəti Hələb valisinin boynuna armışdır. Sultanın qəzəbini cəlb etməmək üçün həmçinin, əsir götürülmüş Məmlük qoşunlarını və karvana hücum etmiş quldurları Qahirəyə göndərmişdir.[30] Qaraca bəy nəticədə Məmlük sultanı tərəfindən əfv edilmişdir.[21]
Yalbuğa Öməri üzərindəki bu qələbə Qaraca bəyin nüfuzunu yüksəltmişdir. Bir çox türkman onun təbəəsi olmaq istəyirdi, nəticədə isə Qaraca bəyin və onun bəyliyinin mövqeyi möhkəmlənmişdi. Bu səbəblə Məmlük sultanı Saleh İmaməddin İsmayıl Zülqədəroğulları bəyliyinin müstəqilliyini tanıdığını təsdiq etməyə məcbur qalmışdır.[30] Qaraca bəy Kilikiya çarlığına bir neçə basqın keçirmiş, orada baş tutan qarışılıqdan istifadə edərək 1345-ci ildə regionu talan etmiş, həmçinin Andırın və Qəbəni işğal etmişdir.[31][32] Kilikiya çarı III Konstantin şəhəri geri almağa cəhd etmiş, lakin məğlubiyyətə uğramışdır. Vassalı olaraq Qaraca bəy sultana yeni fəth haqqında məlumat vermişdir, lakin o, Hələbin yeni vəlisi Əriktayın müdaxiləsi ilə üzləşmişdir. Əriktay hər yeni fəthin sultanlığa aid olmasını əsas gətirərək əsgərlərini Qeben qalasında yerləşdirmək istəyirdi. Qaraca bəyin müqaviməti ilə qarşılaşan Arıktay qalanı ələ keçirməyə cəhd etmişdir və bu, onunla Qaraca bəyi arasında böhrana səbəb olmuşdur.[30] Qaraca bəy Qeben qalasını cəmi il bir əlində saxlaya bilmişdi,[28] çünki III Konstantin bu münaqişədən istifadə edərək 1346-cı ilin oktyabrında qalanı geri almağa müvəffəq olmuşdur.[33]
Zülqədəroğulları–Məmlüklər münasibətləri Qaraca bəyin Hələb valisi ilə əlaqələri ilə sıx bağlı idi. Hələb valisi vəzifəsinə Əriktayın yerinə Arqunşahın təyin edilməsi vəziyyəti düzəltmişdi. Arqunşahın Məmlük əmiri Yağmuroğlu Səriməddin İbrahim Qaraca bəyin itaətini təmin etməli idi. O, Maraşda yaşayır və aylıq vergi yığırdı. Buna baxmayaraq, bir il sonra Qaraca bəyin Məmlüklərlə münasibətləri yenidən pisləşmişdi. 1347-ci ildə Qahirədə Əbu Məali Həsən hakimiyyətə gəlmiş və 1348-ci ilin martında Qaraca bəyin rəqibi Əriktayı yenidən Hələb valisi təyin etmişdir. Qaraca bəy bunu sultanın düşmənçilik əlaməti kimi qiymətləndirmişdi. Qaraca bəy Məmlük sultanlığında tez-tez hakimiyyət dəyişikliyi və çevrilişlər səbəbindən yaranan qeyri-sabitlikdən istifadə edərək əsl müstəqilliyə nail olmaq üçün yaxşı fürsət əldə etmişdir. O, bu zaman Kilikiya çarın Qahirənin aldığı xəracı ona ödəməsini tələb etmişdir.[34][35]
1348-ci ildə Qaraca özünü məktublarında özünü "Məlik əz-Zahir" adlandırırdı.[34][35] Həmçinin, həmin il qələbələrindən cəsarət alan Qaraca bəy "Məlik əl-Qahir" kimi öz müstəqilliyini elan etmişdir.[32] 1349-cu ildə Arqunşahın öldürülməsi Qaraca bəyin Məmlüklərə qarşı nifrətini daha da artırmışdı. O, tərəddüd etmədən Suriyada Qahirəyə qarşı bütün üsyanlara qoşulmağa başlamışdır.[36]
1351-ci ildə Əmir Taz əl-Həsəni taxtdan saldı və Nəsrəddin Məhəmmədim digər oğlu Saleh Səlahəddini taxta oturtmuşdur. Bu, həm Qahirədə, həm də Suriyada qanlı iğtişaşlara səbəb olmuşdur.[36] 1352-ci ilin avqustunda Baybuğa Suriyada özünü sultan elan etmişdir. Ona Həma və Tripoli valiləri dəstək vermiş, Qaraca bəy də bu üsyana qatılmışdır.[37] O, Yalbuğanı məğlub etmiş,[32] fürsətdən istifadə edərək Dəməşqə gedib şəhəri və bölgəni talan etmişdir. Dəməşqin valisi Arqun Kamil Qəzzəyə sultanın yanına qaçməş və sultana üsyanı şəxsən yatırmalı olduğunu bildirmişdir. Sultan Saləh xəlifə Mötəzid və dörd qazı ilə birlikdə ordunun başında Dəməşqə yollanmışdır. Bundan xəbər tutan Qaraca bəy Zülqədəroğulları ərazisinə çəkilmişdir. Üsyançı valilər Hələbdə sığınacaq tapmaq qərarına gəlmişdilər, lakin şəhər sakinləri onları içəri buraxmamışdır. Üsyançılar bir müddət şəhəri mühasirədə saxlaməşdılar, lakin tezliklə geri çəkilib Əlbistana qaçmağa məcbur olmuşdular. Dəməşqə gələn sultan Saləh Hələbə Arqun Kamili, Tazı və Şeyxunu üsyançıları təqib etmək üçün göndərmişdir. Onlar Hələbdən Qaraca bəyə məktub göndərərək üsyançıları təhvil verməyi təklif etmişdilər və bunun qarşılığında üsyana qatıldığına görə sultandan əfv vəd etmişdilər. Bütün tələblərə baxmayaraq, Qaraca bəy üsyançıları təhvil verməkdən imtina etmişdir. Qaraca bəyin bu davranışı sultanı qəzəbləndirmişdir və o, Kilikiyada yaşayan Ramazan tayfasının başçısına Zülqədəroğulları ərazisi üzərində hüquqlar vermişdir.[38][39]
Hələb valisi Arqun Kamil Qaraca bəyə başqa bir məktub göndərmiş və müharibənin nəticələrini xatırladaraq onun zərərli olduğunu izah etməyə çalışmışdır. Bu dəfə Arqun Kamil sultandan basqın hazırlamağa icazə istəniş və Zülqədəroğulları bəyliyinin ərazisində yerli əhali arasında səpələnəcək 120-yə qədər agent göndərməyi təklif etmişdir. Nəticədə Qaraca bəy türkmanlar üzərindəki nüfuzunu itirmiş, onların dəstəyini hiss etməmiş və buna görə də öz himayəsində gizlənən üsyançı əmirləri təhvil vermişdir. Onlar dərhal edam olunmuşdular. Misiri idarə edən Taz və Şeyxu Qaraca bəyi cəzalandırmaqda qərarlı idilər. Onların planına görə, Arqun Kamil Qaraca bəyi tələyə salaraq yaxalamalı idi. Plana görə, Arqun Kamil Qaraca bəyi xalat almaq üçün Hələbə dəvət etmişdir, lakin Qaraca bəy təhlükəni hiss edərək Hələbə getməkdən imtina etmişdir. Qaraca bəydən qurtulmağın yeganə yolu hərbi kampaniya idi. Buna görə Qahirədən Hələb valisi Arqun Kamilə Zülqədəroğulları bəyliyinə yürüş təşkil etmək və həyata keçirmək əmri gəlmişdir, lakin Arqun Kamil Qaraca bəyə üsyançıları təhvil verdiyi təqdirdə ona qarşı müharibə başlatmayacağına söz verdiyini xatırlatmışdır.[40]
Taz və Şeyxu Qaraca bəyi ələ keçirmək və Əlbistanı işğal etmək fikrindən əl çəkməmişdilər. Onlar Arqun Kamili inandırmaq üçün İzzəddin Toqtayı Arqunun sarayına göndərmişdilər. Toqtayın missiyası uğurlu olmuş və Arqun Kamil Əlbistana yollanmışdır. Onun rəhbərliyi altında 10–25 min nəfər qoşundan ibarət Məmlük ordusu və Zülqədəroğullarına düşmən olan türkmanlar var idi.[2] Məmlük ordusu Əlbistanı ələ keçirmiş və oranı yandırmışdır. Yalnız şəhər yox, ətraf kəndlər də yandırılmışdır. Məmlük koalisiyasına qarşı dura bilməyəcəyini anlayan Qaraca bəy Düldül dağına çəkilmişdir.[40] O, dağın ətəyində və aşırımında iyirmi gün Məmlük koalisiyası ilə toqquşmuşdur, lakin nəticədə məğlub olaraq döyüş meydanından qaçmışdır.[41] Onun iki oğlu, o cümlədən varisi Qarsəddin Xəlil bəy Məmlük qüvvələrinə qarşı müqavimət göstərməyə çalışmış, lakin məğlub olaraq əsir alınmışdılar.[2] Məmlüklər qadınları, uşaqları və mal-qaranı da ələ keçirmiş, sonra onları Suriya və Misirdə satmışdılar. 1353-cü ildə Kayseridə Qaraca bəy Ərətna hökmdarı I Qiyasəddin Məhəmməd bəyin sarayında sığınacaq tapmışdır.[15] Məmlüklərin tələbi ilə o, zəncirlənərək 22 sentyabr 1353-cü ildə Hələbə göndərilmiş və buna görə Məhəmməd bəyə 500 min dinar ödənilmişdir.[42][28][43][44]
Qaraca bəyin oğullarından biri bədəvi lideri Cabbar ibn Müənna ilə Hələbə hücum edərək atasını xilas etmək üçün razılaşmışdı. Bu cəhd uğursuz olmuş və döyüşdə 700 nəfər həlak olmuşdur.[43] Bu, sultan Salehi daha da qəzəbləndirmişdir. O, Qaraca bəyin Qahirəyə köçürülməsini tələb etmişdir. Sultan Saleh onu şəxsən danlamış və Qahirə qalasında həbs etmişdir. Qaraca bəy 48 gün həbsdə qaldıqdan sonra, 11 dekabr 1353-cü ildə işgəncə ilə öldürülmüşdür. Onun cəsədi üç gün ərzində Bab-Züvəylədə asılı vəziyyətdə qalmışdır.[45]
Orta əsr ərəb tarixçiləri tərəfindən təkzib edilməyinə baxmayaraq, son Osmanlı mənbələri, məsələn, Xəlil Ədhəm və Əhməd Arifi paşa Qaraca bəyin Məmlüklərə qarşı müqavimətini davam etdirdiyini və təxminən 100 yaşında, 1378-ci və ya 1379-cu ildə qocalıqdan öldüyünə geniş şəkildə inanırdılar.[46]
Qaraca bəyin 6 oğlu var idi: Xəlil, İbrahim, İsa, Sülü, Osman və Davud.[4] Qarsəddin Xəlil bəy Qaraca bəy sonra Zülqədəroğulları bəyliyinin ikinci hökmdarı olmuşdur, Sülü bəy isə Zülqədəroğulları bəyliyinin ikinci hökmdarı idi. Səriməddin İbrahim bəy Harputun hökmdarı olmuş[4][47] və Məmlüklər tərəfindən atası Qaraca bəyi müttəfiq saxlamaq üçün xoş niyyət jesti olaraq Dəməşqin əmir təblxanəsi (hərf. "ar" – hərf. orkestr əmiri) təyin edilmişdir.[4] Qaraca bəyin bir qardaşı və əmisioğlu olduğu məlumdur. Onların hər ikisinə 1344-cü və ya 1345-ci ildə Məmlük sultanı tərəfindən torpaq verilmişdi.[48]
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|