“Mardin” adı ərəb mənbələrində **Mâridîn**, suryani mənbələrində isə **Marde** kimi keçir. Bu sözün mənşəyi ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi mənbələrə görə, “Mardin” sözü döyüşkən bir tayfa olan və III əsrdə Ardeşir tərəfindən bu əraziyə yerləşdirilən **Mardlar**ın adından gəlir. Başqa bir versiyaya görə isə bu ad “qalalar” mənasını verən **Merdin** sözündən törəmişdir. Müasir dövrdə işlənən “Mardin” adı isə ərəb mənbələrindəki **Mâridîn** formasından gəlmişdir.^[1]

Artuklu Universitetinin kampusu daxilində yerləşən Hırbe Helale yaşayış məntəqəsində aparılan qazıntılar nəticəsində üzə çıxarılan daşlar Paleolit dövrünə aid edilmişdir.^[2]

Dargeçit rayonunun Ilısu ərazisinə yaxın yerləşən Boncuklu Tarla yaşayış yerində Neolit dövrünə (Cilalanmış Daş Dövrü) aid tapıntılara rastlanılmışdır. Derik rayonundakı Kerküşti Təpəsində aparılan qazıntılar nəticəsində Eneolit (Kalkolit) dövrünə aid qalıqlar aşkarlanmışdır. Kemaliye təpəsi və Tilki Təpə adlanan təpələrdə də Eneolit dövrünə aid keramika nümunələri tapılmışdır. Nusaybin rayonundakı Girnavaz Təpəsində Erkən Tunc dövrünə aid qalıqlara rast gəlinmişdir. Bununla yanaşı, vilayətdəki 36 təpədə Tunc dövrünün müxtəlif mərhələlərinə aid tapıntılar qeydə alınmışdır. Mardin-Nusaybin yolu üzərində yerləşən Gırharrin Təpəsi, Mardin dağlarının cənubunda yerləşən Girnavaz, eləcə də Yuxarı Dəclə hövzəsindəki Giricano, Kavusan Təpəsi, Siirt Türbə Təpəsi, Üçtəpə, Ziyartəpə və Gre Dimse təpələrində də bu dövrə aid arxeoloji tapıntılara rast gəlinmişdir.