 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Təsviri statistika (ing. Descriptive statistics) — statistik məlumatların ümumi xülasəsini və əsas xüsusiyyətlərini təqdim edən statistik analiz sahəsi.[1] Bu sahə məlumatların təsviri, qruplaşdırılması, ümumiləşdirilməsi və təqdimatı ilə məşğuldur, lakin nəticələrin digər müşahidələrə və ya populyasiyalara ümumiləşdirilməsini nəzərdə tutmur. Təsviri statistika, məlumatlar üzərində ilkin təsəvvür formalaşdırmaq və onların əsas strukturunu anlamaq üçün əsas vasitədir.[2]
Təsviri statistikanın əsas məqsədi məlumat dəstəsini daha anlaşılan və təqdimata uyğun hala gətirməkdir. Bu məqsədlə ortalama (aritmetik orta, median, mod), dəyişkənlik (standart sapma, dispersiya, variasiya əmsalı) və paylanma ölçüləri kimi statistik göstəricilərdən istifadə olunur. Eyni zamanda məlumatların vizual təsviri üçün qrafiklər, diaqramlar, histoqramlar, qutu diaqramları və s. vasitələr tətbiq edilir.[3]
Məsələn, bir sinifdə tələbələrin imtahan nəticələrinə baxarkən onların orta balını, ən yüksək və ən aşağı nəticəni, nəticələrin necə yayıldığını öyrənmək üçün təsviri statistik metodlardan istifadə olunur. Bu cür analizlər daha sonra qərar qəbuluna və ya təhlilin növbəti mərhələlərinə əsas ola bilər.[4]
Təsviri statistika əsasən tədqiqatın başlanğıc mərhələsində aparılır və əldə olunmuş məlumatların xülasəsi ilə yanaşı, onların təhlil üçün uyğunluğunu da müəyyən etməyə kömək edir. Bu metodlar tədqiqatçıya məlumatların təbiətini başa düşmək, nümunədəki mümkün səhvləri aşkar etmək və statistik modelləşdirmə üçün ilkin baza yaratmaq imkanı verir.[5]
Əsasən təbiət elmləri, sosial elmlər, tibb, iqtisadiyyat və psixologiya sahələrində geniş istifadə olunan təsviri statistika həm də gündəlik qərar qəbuletmədə və məlumatların dərk edilməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir.[6]
Təsviri statistika nümunə və müşahidələr haqqında sadə ümumiləşmələr təqdim edir. Bu ümumiləşmələr həm kəmiyyət (yəni, statistik göstəricilər), həm də vizual (yəni, asan anlaşılan qrafiklər) formada ola bilər.[7] Belə xülasələr daha geniş statistik təhlilin ilkin mərhələsi kimi məlumatların ilkin təsvirini təşkil edə bilər və ya bəzi hallarda tədqiqatın məqsədləri üçün təkbaşına kifayət edə bilər.
Məsələn, basketbolda oyunçunun və ya komandanın göstəricilərini ümumiləşdirən göstərici kimi "sərrastlıq faizi" təsviri statistikaya aiddir. Bu göstərici vurulan topların sayının ümumi atışlara bölünməsi ilə hesablanır. Məsələn, 33% sərrastlıqla oynayan basketbolçu hər üç atışdan birini dəqiq yerinə yetirir. Bu faiz göstəricisi bir neçə ayrı-ayrı hadisəni ümumiləşdirərək təqdim edir. Oxşar şəkildə, tələbənin akademik göstəricilərini əks etdirən "orta qiymət balı" da onun bütün kursları üzrə ümumi performansını tək bir rəqəmlə ifadə edən təsviri statistikadır.
Təsviri və xülasə statistikalarının istifadəsi çox qədim tarixə malikdir. Əhalinin sayının və iqtisadi göstəricilərin sadə şəkildə cədvəlləşdirilməsi statistikanın ilkin formalarından biri olub. Daha sonralar "kəşfiyyat yönümlü məlumat təhlili" (ing. exploratory data analysis) adı altında müxtəlif ümumiləşdirmə üsulları inkişaf etdirilmişdir. Bu üsullardan biri də "qutu diaqramı" (ing. box plot) kimi tanınır.
Biznes sahəsində də təsviri statistika müxtəlif məlumat növlərinin faydalı xülasəsini təqdim edir. Məsələn, investorlar və brokerlər investisiya davranışlarını daha yaxşı anlamaq və gələcəkdə daha doğru qərarlar qəbul etmək üçün keçmiş dövrlərə aid gəlir davranışlarını təhlil edə və empirik analizlər apara bilərlər.[8]
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|