 |
 |
Kiss.az |  |
 |
"Gülüstan" — elmi-ədəbi məclisi XIX əsrin 30-cu illərində Abbasqulu ağa Bakıxanovun rəhbəriliyi[1] Abdulla əl-Qadari və Əmirəli Tahircanlının iştirakı ilə Qubada təşkil olunmuşdur. Məclisin təşkil olunmasında əsas məqsəd dini elmlər (xüsusən təsəvvüf) və sufi ədəbiyyatı ətrafında müzakirələr aparmaq idi. Burada klassik şairlər, sufilər mütaliə edilir, onlara nəzirələr yazılır, yaxşı şeir yazmaq məqsədilə yarışlar təşkil olunur, fəlsəfi söhbət və mübahisələr aparılırdı.[2]
Məclis barəsində ilk yazılı mənbə Firidun bəy Köçərliyə məxsusdur. Onun "Azərbaycan ədəbiyyatı" əsərinin ikinci cildində göstərildiyinə görə, məclisin yaradılmasında Bakıxanovun dostu, qubalı axund Abdullanın yaxın yardımı olmuşdur.
Feyzulla Qasımzadə "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" kitabında məclisin 1835-ci ildə təşkil edildiyini qeyd edir.[3]Eyni məlumata K. Mirbağırovun "Azərbaycan" jurnalının 1958-ci il 12-ci sayında dərc olunmuş "Füzuli və XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı" məqaləsində də rast gəlinir.[4]
Bununla yanaşı, "Azərbaycan tarixi" nəşrində məclisin quruluş ili 1830-cu illər göstərilir. Ə. Ə. Səidzadə isə "Mirzə-Şəfi Vazeh" adlı monoqrafiyasında mənbə göstərmədən, məclisin hətta 1819-cu ildə mövcud olduğunu irəli sürür.[5][6]
Digər tərəfdən Bakıxanov 1819-cu ildə Qafqaz canişini dəftərxanasına mütərcim təyin edilmişdi. O, dövlət qulluğunda olmasına baxmayaraq, elmi fəaliyyətə dərin maraq göstərir, biliklərini artırmaq və yeni əsərlər üzrə araşdırma aparmaqla məşğul olurdu. 1833-cü ildə, vəzifəsindən azad olunmaq tələbi ilə Qafqazın sabiq canişini, Rusiyanın Polşa canişini qraf Paskeviçə müraciət edir. Nəticədə Paskeviç bu tələbi rəsmiləşdirmək üçün xarici işlər naziri Nesselroda məktub yazır.[7]
1834-cü ildə imperator I Nikolayın fərmanı ilə Bakıxanov maaş saxlanmaqla məzuniyyətə buraxılır və 1835-ci ildə Qubaya qayıdaraq atasının əmlakında məskunlaşır. Ədəbiyyatşünasların bəziləri “Gülüstan” məclisinin Tiflisə səfərdən öncə, digərləri isə Qubaya qayıtdıqdan sonra yaradıldığını qeyd etsələr də, bu barədə konkret sənəd və mənbələr yoxdur. Güman edilir ki, A.Bakıxanov bu məclisi 1835-ci ildən sonra, artıq dövlət qulluğundan azad olub asudə şəkildə elmi və ədəbi fəaliyyətlə məşğul olduğu dövrdə – “Divani-Hikmət”in təsiri ilə təşkil etmişdir.[7]
“Gülüstan” ədəbi məclisi yaranandan sonra Quba və ətraf kəndlərdə tezliklə tanınmış, A.Bakıxanovun nüfuzu səbəbilə çoxlu sayda həvəskar və ədəbiyyatsevəri cəlb etmişdir. Məclisdə əsasən onun dostları və tanışları iştirak edirdilər. Bu iştirakçılar yalnız şairlər deyildilər – onlar Bakıxanovun fəlsəfi və arifani söhbətlərini dinləmək üçün toplaşırdılar. Məclisdə klassik Şərq ədəbiyyatının – Firdovsi, Nizami, Cami, Hafiz, Füzuli və başqalarının – əsərləri oxunur, təhlil olunur və onlara nəzirələr yazılırdı. Vaxtaşırı Dərbənddən də şairlər Qubaya gələrək bu ədəbi mühitə qoşulurdular.[8]
1841-ci ildə məşhur rus alimi Berezin və fransız qraf Syuzane Şərqə etdikləri səyahət zamanı Qubaya gəlmiş və Bakıxanovla şəxsən tanış olmuşdular. Onlar Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərini görmüş, ehtimal olunur ki, “Gülüstan” məclisinin bir iclasında da iştirak etmişlər.[8]
A.Bakıxanov Tiflisə – “Gülüstani-İrəm” əsərinin rus dilinə tərcüməsi və nəşri ilə bağlı səfərlərə getdikdə məclisin fəaliyyəti müvəqqəti dayanırdı. Onun 1847-ci ildə vəfatından sonra isə məclis əvvəlki fəaliyyətini davam etdirə bilməmiş, zəifləyərək tamamilə fəaliyyətini dayandırmışdır. F.Köçərlinin məlumatına görə, Bakıxanovdan sonra bu məclis bir müddət pozulmuş və “şeir bazarı kasad olmuşdur”.[9]
“Gülüstan” məclisi hər nə qədər öz dövründə əhəmiyyətli ədəbi hadisəyə çevrilsə də, “Beytüs-Səfa”, “Məclisi-üns”, “Məclisi-fəramuşan”, “Məcməüş-şüəra” kimi daha geniş təsirə malik məclislər səviyyəsində ədəbi-ictimai nüfuz qazana bilməmişdir. Lakin region miqyasında – xüsusilə Quba və ətraf mühitdə – milli maarifçilik, klassik irsə bağlılıq və ədəbi ünsiyyət baxımından əhəmiyyətli mərkəz olmuşdur.[9]
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|