 |
 |
Kiss.az |  |
 |
İsmayıl Necdət Kənt (türk. İsmail Necdet Kent; 1 yanvar 1911, Konstantinopol – 20 sentyabr 2002) — İkinci Dünya müharibəsi zamanı yəhudiləri xilas etmək üçün həyatını riskə atmış türk diplomatı. 1941-1944-cü illərdə Fransanın Marsel şəhərində vitse-konsul olarkən o, Fransada yaşayan və müvafiq şəxsiyyət vəsiqəsi olmayan onlarla türk yəhudisini nasist qaz kameralarına sürgündən xilas etmək üçün onlara vətəndaşlıq sənədləri ilə təmin etmişdi.
| Necdət Kənt | |
|---|---|
| türk. İsmail Necdet Kent | |
| Doğum tarixi | 1 yanvar 1911 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 20 sentyabr 2002 (91 yaşında) |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | diplomat |
1911-ci ildə Osmanlı imperiyası, İstanbulda anadan olmuş Necdət Kənt Xarici İşlər Nazirliyindəki bəzi həmkarları kimi orta təhsilini Qalatasaray liseyində alıb. Universitet təhsili üçün ABŞ-yə gedən Kənt, Nyu-York Universitetinin hüquq fakültəsində təhsil alıb. O, həm də qısa müddət ərzində Hull FK-da peşəkar futbolçu kimi oynayıb.
Türkiyəyə qayıdan Kənt 1937-ci ildə Xarici İşlər Nazirliyində işləməyə başladı. O, öncə Yunanıstanın Afina şəhərində vitse-konsul vəzifəsinə təyin edildi. Daha sonra, 1941-ci ildə Fransanın Marsel şəhərində vitse-konsul vəzifəsinə təyin edildi və bu vəzifəsini 1944-cü ilə qədər icra etdi. Müharibə zamanı qaçqın düşənlər Fransanın cənubunda əsas gəmi limanı olan Marseldə toplanırdı.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Kənt karyerasını Türkiyənin xarici xidmətində davam etdirib. Türkiyənin Nyu-Yorkdakı Baş Konsulluğunda baş konsul vəzifəsində çalışıb. O, həmçinin müxtəlif vaxtlarda Türkiyənin Tailand, Hindistan, İsveç[1] və Polşada səfiri olub. [2]
O, 23 aprel 2009-cu ildən 2017-ci ilin may ayına qədər "Coca-Cola" şirkətinin sədri və baş direktoru olmuş Muxtar Kəntin atasıdır. Bundan başqa, Ayşe Kulinin İkinci Dünya müharibəsi zamanı nasistlərin yəhudilərə etdiyi zülmdən bəhs edən "Nəfəs Nəfəsə" romanında adı çəkilən "Türkiyə Cümhuriyyətinin Marseldəki Baş konsulu Nazım Kəndər" obrazı Necdət Kənti təmsil edir.[3]
Stenford Şounun "Türkiyə və Holokost" (1993) kitabına əlavədə Kentin Holokost zamanı yəhudiləri xilas etdiyinə dair onun iddiaları ilk dəfə dərc edilmişdir.[4]
Bir axşam Kəntin Konsulluqdakı köməkçisi xəbər verir ki, ərazidə yaşayan türk yəhudiləri alman toplama düşərgələrinə göndərilmək üçün heyvan daşıma vaqonlarına mindirilirlər. Bir axşam onun Konsulluqdakı köməkçisi xəbər verdi ki, ərazidə yaşayan türk yəhudiləri alman toplama düşərgələrinə göndərilmək üçün heyvan vaqonlarına yüklənirlər. Necdət bəy dərhal Sent-Çarlz Qatar Stansiyasına yollanır. Necdət Kənt daha sonra xatirələrində qatara yaxınlaşdı və daha sonra xatirələrində bu hadisəni belə qələmə almışdı: "O axşamdan yadımda qalan yeganə xatirə vaqonlardan birinin üzərində gördüyüm "Bu vaqona 20 baş mal-qara və 500 kilo ot yüklənə bilər" yazısı oldu. Sonradan anladım ki, bu vaqonların içərisində sıx şəkildə toplanmış 80 nəfər var idi".[5][6] Kəntin varlığından xəbərdar olan stansiyadakı Gestapo komandiri ona yaxınlaşaraq, dərhal getməsini əmr etdi.[5] Gestapo komandiri cavabında, sadəcə əmrləri yerinə yetirdiyini və vaqonlarda olanların türk deyil, yəhudilər olduğunu bildirdi. Kənt daha sonra xatirələrində deyirdi: "Təhdidlərimin nəticəsiz qaldığını görəndə birdən köməkçimə dönərək, biz də bu qatara minib, gedirik" dedim. Məni saxlamağa çalışan əsgəri kənara itələyib vaqonlardan birinə mindim. Gestapo zabiti vaqondan enməyim üçün yalvarmağa başladı. Heç bir xəbərdarlığa cavab vermədim və qatar hərəkətə başladı". Qatar növbəti stansiyada dayandı və alman zabitləri qatara minərək Marseldə qatardan ayrılmasına icazə verilmədiyi üçün ondan üzr istədilər. Lakin Kent oturduğu yerdə qalaraq, 80-dən çox Türkiyə vətəndaşının yəhudi olduqları üçün heyvanların daşındığı vaqonlara mindirilməsinə etirazını bildirib. Onun bu mövqeyinə məəttəl qalan almanlar hamını qatardan endiriblər. Kənt sonrakı xatirələrində: "Xilas etdiyimiz insanların qucaqlaşmasını, gözlərindəki minnətdarlığı və gecə yatarkən hiss etdiyim rahatlığı heç vaxt unutmayacağam" - deyə vurğulayıb.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Kənt Türkiyənin Nyu-Yorkdakı baş konsulu vəzifəsində çalışmış və daha sonra Banqkok, Yeni Dehli, Stokholm və Varşavada səfir vəzifəsində çalışmışdır.
2002-ci ildə vəfat edən Necdət Kənt üçün Bəbək məscidində dəfn mərasimi keçirilib və Kent namazdan sonra Zəncirliquyu qəbiristanlığında dəfn edilib.[7]
Beynəlxalq Raul Uollenberq Fondu türk diplomatlarının Holokost zamanı rolunu araşdıraraq, hesabatında:
Bu günə qədər cənab Necdət Kəntin nasist deportasiya qatarına minməsi və türk vətəndaşı olan yəhudiləri deportasiyadan və ya ölümdən azad etməsi ilə bağlı öz ifadəsinin müstəqil, obyektiv üçüncü şəxs tərəfindən olmayıb. Sağ qalanlar və ya sağ qalanların nəslindən kimsə bunu təsdiqləməyib. Beynəlxalq Raul Uollenberq Fondunun bu məsələ ilə bağlı Türkiyə Arxivlərinə giriş əldə etmək üçün bütün cəhdlərinə məhəl qoyulmayıb.[8][9]
Kənt, Dünya xalqları ədalətliləri arasında yer almayıb.[10]
2001-ci ildə İkinci Dünya müharibəsi zamanı Avropada çalışmış və yəhudiləri xilas etmiş türk diplomatları olan Kənt, Namiq Kamal Yolqa və Səlahəddin Ülkümən Xarici İşlər Nazirliyinin Fərqli Xidmət mükafatına layiq görülüblər.
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|