 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Aktuari (türk. aktüerya, ing. actuary, alm. aktuar, rus. актуа́рий) — ehtimal metodları tətbiq edən ixtisasçıdır. Aktuari biznes, maliyyə və sosial sahədə mürəkkəb problemlərin həlləri, analizi və toplanması üçün riyazi metodlardan istifadə etməklə fərdi və kooperativ riskləri qiymətləndirən, əsaslanmış sığorta və təqaüd sxemlərini maliyyə cəhətdən inkişaf etdirən sahədir.
| Aktuari | |
|---|---|
 2005-ci ildə Katrina qasırğasının vurduğu ziyan. Aktuarilər əmlak sığortası xərclərini dəqiq qiymətləndirmək, müvafiq ehtiyatlar yaratmaq və müvafiq təkrar sığorta və kapitalın idarə edilməsi strategiyalarını hazırlamaq üçün bu cür itkilərin uzunmüddətli səviyyələrini təxmin etməlidirlər. | |
| Təsvir | |
| Məşğulluq sahəsi | Sığorta şirkətləri • pensiya fondları • konsaltinq firmaları • hökumət |
Aktuar risk və qeyri-müəyyənliyin ölçülməsi və idarə edilməsi ilə məşğul olan qabaqcıl riyazi bacarıqlara malik peşəkardır. Bu risklər balansın hər iki tərəfinə təsir göstərə bilər və aktivlərin idarə edilməsi[1], öhdəliklərin idarə edilməsi və qiymətləndirmə bacarıqları tələb edir.[2]Aktuarilər maliyyə təhlükəsizlik şəbəkələrini onların mürəkkəbliyinə, riyaziyyatına və mexanizmlərinə xüsusi diqqət yetirərək qiymətləndirirlər. Müvafiq akademik fənnin adı aktuar elmdir.[3]
Sığorta anlayışı qədim dövrlərə təsadüf etsə də,[4][5][6] riski elmi olaraq ölçmək və azaltmaq üçün lazım olan anlayışlar XVII əsrdə ehtimal və annuitetlər üzrə tədqiqatlardan qaynaqlanır.[7] XXI əsrin aktuarları potensial riskləri azaltmaq üçün təklif olunan strategiyaların həyata keçirilməsinin həmin faktiki risklərin gözlənilən dəyərindən artıq olub-olmadığını müəyyən etməklə riskləri idarə edən proqramlar hazırlamaq üçün analitik bacarıqlar, biznes bilikləri və insan davranışı və informasiya sistemləri haqqında anlayış tələb edir.[7] Aktuari olmaq üçün tələb olunan addımlar, [8]o cümlədən təhsil və lisenziyalaşdırma ölkəyə xasdır və regional inzibati vahidlər tərəfindən tətbiq edilən müxtəlif əlavə tələblər, lakin, demək olar ki, bütün proseslər riskin qiymətləndirilməsi, statistik təhlil və risklərin azaldılmasının universal prinsiplərini, o cümlədən tamamlanması uzun illər tələb edən yüksək strukturlaşdırılmış təlim və imtahan cədvəllərini təqdim edir.
Bu peşə ardıcıl olaraq ən çox tələb olunanlar arasındadır.[9] Birləşmiş Ştatlarda aparılan müxtəlif tədqiqatlarda aktuar peşəsi 2010-cu ildən bəri bir neçə dəfə birinci və ya ikinci yerdə qərarlaşıb[10][11][12] və son onilliyin çox hissəsində ilk iyirmilikdə olub.[13][14][15][16][17]
Müasir anlamda "aktuari" ixtisasının mənbəyi ilk həyat sığortası təşkilatında elmi cəhətdən əsaslandırılmış sığorta haqlarının hesablanması tələbinin yaranması ilə əlaqədardır.
Aktuari sözü ilk dəfə Roma imperiyası zamanında işlədilib. Bu söz latıncada "actuarius" sözündən götürülüb. İlk dəfə aktuardan eramızın 220-ci ilində Roma imperiyasında istifadə edilib. İlk aktuar firması 1762-ci ildə Böyük Britaniyada yaradılıb. 1809-cu ildə Amerikada aktuari peşəsi ortaya çıxıb. Sonrakı illərdə bazarın tələbləri belə firmaların sayının sürətlə artmasına səbəb olub. Bu proses aktuari ixtisaslı təşkilatın yardılması zərurətinin başa düşülməsi ilə nəticələndi. Beləliklə, Londonda 1848-ci ildə Aktuarilər İnstitutu və 1856-cı ildə Edinburqda Aktuarilər fakültəsi yarandı.
Aktuari riyazi, iqtisadi, maliyyə, ehtimal, statistik və biznes biliklərindən müəyyən hadisələrin risklərinin proqnozlaşdırılması və risklərin qiymətini minimallaşdıran polislərin formalaşadırılması üçün istifadə edir. Bu səbəbdən aktuari sığorta və təkrar sığorta sahələri üçün zəruridir. Aktuari ölüm, xəstəlik, qəza, əlillik və ya əmlak itkisi kimi hadisələrin baş verməsi ehtimalını və mümkün dəyərini qiymətləndirmək üçün statistik informasiya toplayır və təhlil edir. Aktuari, həmçinin tələb olunan pensiya gəlirləri ilə pensiya ödənişlərinin səviyyəsini və investisiya gəlirlərini maksimallaşdırmaq üçün ehtiyatların investisiya yolları kimi məsələləri öyrənir.
Aktuarilər öz biliklər toplusundan istifadə etməklə sığorta polislərinin, pensiya planlarının və başqa maliyyə strategiyalarının dizayn və qiymət məsələlərinə bu planların etibarlı maliyyəyə əsaslanması məqsədilə kömək edir.
Aktuari sığorta tatiflərini və sığorta ehtiyatlarını hesablayır, ölüm və başqa ehtimallara əsaslanan modellər qurur. Aktuariyə öz biliklərini aşağıdakı nisbətlərlə toplaması tövsiyə olunur:
Bu keyfiyyətlər toplusu aktuarini maliyyə təhlükəsizliyində tək ixtisasçı kadr edir, bu da imkan verir ki, onlar müvafiq aktuarilik imtahanları keçirsinlər, hansı ki, hazırkı dövrdə çox vacibdir. Belə ki, səhv qərarların verilməsi böyük iqtisadi və nəticədə sosial fəlakətlərə gətirib çıxarda bilər.
Aktuarilər bacarıqlardan ilk növbədə riyaziyyatda, xüsusən hesablamaya əsaslanan ehtimal və riyazi statistikada, eyni zamanda iqtisadiyyat, kompüter elmləri, maliyyə və biznesdə də istifadə edirlər. Bu səbəbdən, aktuarilər sığorta və təkrarsığorta sənayeləri üçün həm işçi, həm də məsləhətçi kimi vacibdir, digər müəssisələr, o cümlədən pensiya planının sponsorları üçün; və Böyük Britaniyada Hökumətin Aktuarilər Departamenti və ya Amerika Birləşmiş Ştatlarında Sosial Təminat İdarəsi kimi dövlət qurumları üçün. Aktuarilər ölüm, xəstəlik, xəsarət, əlillik və ya əmlak itkisi kimi hadisənin baş vermə ehtimalını və ehtimal olunan dəyərini qiymətləndirmək üçün məlumatları toplayır və təhlil edirlər. Aktuarilər həmçinin maliyyə məsələlərini, o cümlədən müəyyən pensiya gəlirinə nail olmaq üçün tələb olunan pensiya töhfələrinin səviyyəsini və potensial risk işığında şirkətin investisiya gəlirlərini maksimum dərəcədə artırmaq üçün resursları necə sərmayə etməli olduğunu həll edirlər. Aktuarilər öz geniş biliklərindən istifadə edərək sığorta siyasətlərini, pensiya planlarını və digər maliyyə strategiyalarını planların sağlam maliyyə əsasında dəstəklənməsini təmin edəcək şəkildə tərtib etməyə və qiymətləndirməyə kömək edirlər.[18][19]
Ənənəvi aktuar intizamların əksəriyyəti iki əsas kateqoriyaya bölünür: həyat və qeyri-həyat.
Həyat aktuariləri, o cümlədən sağlamlıq aktuarları və pensiya aktuariləri, ilk növbədə, ölüm riski, xəstələnmə riski və investisiya riski ilə məşğul olurlar. İşlərində diqqət çəkən məhsullara həyat sığortası, annuitetlər, pensiyalar, qısa və uzunmüddətli əlillik sığortası, sağlamlıq sığortası, sağlamlıq əmanət hesabları və uzunmüddətli qayğı sığortası daxildir.[18] Bu risklərə əlavə olaraq, sosial sığorta proqramları ictimai rəyin, siyasətin, büdcə məhdudiyyətlərinin, dəyişən demoqrafik göstəricilərin və tibbi texnologiya, inflyasiya və yaşayış minimumu kimi digər amillərin təsirinə məruz qalır.[20]
“Əmlak və qəza” (əsasən ABŞ-da) və ya “ümumi sığorta” (əsasən Böyük Britaniyada) aktuariləri kimi də tanınan qeyri-həyat aktuariləri insanlara və ya onların əmlakına təsir edən həm fiziki, həm də hüquqi risklərlə məşğul olurlar. İşlərində diqqəti cəlb edən məhsullara avtomobil sığortası, ev sahiblərinin sığortası, kommersiya əmlakının sığortası, işçilərin kompensasiyası, tibbi səhvlərdən sığorta, məhsul məsuliyyətinin sığortası, dəniz sığortası, terrorizm sığortası və digər məsuliyyət sığortası daxildir.[21]
Aktuarilər həmçinin müəssisə riskinin idarə edilməsində təcrübələrinə görə axtarılır.[18]Bura dinamik maliyyə təhlili, stress testi, müəssisə riski siyasətinin formalaşdırılması, müəssisə riski departamentlərinin yaradılması və idarə edilməsi daxil ola bilər. [22]Aktuarilər həmçinin iqtisadi və maliyyə sahəsində digər sahələrdə, məsələn, qiymətli kağızların təkliflərinin təhlili və ya bazar araşdırması ilə məşğul olurlar.[18]
Həm həyat, həm də bədbəxt hadisələr sığortası sahələrində aktuarların klassik funksiyası müxtəlif riskləri əhatə edən sığorta polisləri üçün mükafat və ehtiyatların hesablanmasıdır.[23]Bədbəxt hadisələrin sığortası sənayesində bu təhlil tez-tez baş verən itki hadisəsinin baş vermə ehtimalının, tezliyi və şiddəti adlanan itki hadisəsinin ölçüsünün kəmiyyətini əhatə edir. Zərər hadisəsi baş verməzdən əvvəl keçən müddət vacibdir, çünki hadisə baş verənə qədər sığortaçı heç bir şey ödəməli olmayacaq. Həyat sığortası sənayesində təhlil tez-tez gələcəkdə müxtəlif nöqtələrdə potensial pul məbləğinin və ya maliyyə öhdəliyinin nə qədər dəyərli olacağının ölçülməsini əhatə edir. Bu təhlillərin heç biri sırf deterministik proses olmadığı üçün tezlik və şiddət paylanmalarını və bu paylanmaların parametrlərini müəyyən etmək üçün stoxastik modellərdən istifadə olunur. Faiz dərəcələrinin və valyuta hərəkətlərinin proqnozlaşdırılması, xüsusilə həyat sığortası sənayesində gələcək xərclərin müəyyən edilməsində də rol oynayır.[24]
Aktuarilər həmişə məcmu gələcək hadisələri proqnozlaşdırmağa çalışmırlar.[25] Çox vaxt onların işi retrospektiv təkrarsığorta və ya yeni məhsulların hazırlanması və ya yenidən qiymətləndirilməsi adlanan artıq yaranmış maliyyə öhdəliklərinin dəyərinin müəyyən edilməsini əhatə edə bilər.[26]
Aktuarilər həmçinin məhsul və sistemləri layihələndirir və saxlayırlar. Onlar şirkətlərin aktiv və öhdəliklərinin maliyyə hesabatlarında iştirak edirlər. Onlar öz dillərini və ya dərin biliklərini bölüşməyən müştərilərə mürəkkəb anlayışları çatdırmalıdırlar. Aktuarilər öz kommunikasiyalarını və iş məhsullarını əhatə edən etik kodeksinə uyğun işləyirlər[27].
Early in the Empire, associations were formed for the purpose of meeting the funeral expenses of their members, whether the remains were to be buried or cremated, or for the purpose of building columbāria, or for both ... If the members had provided places for the disposal of their bodies after death, they now provided for the necessary funeral expenses by paying into the common fund weekly a small fixed sum, easily within the reach of the poorest of them. When a member died, a stated sum was drawn from the treasury for his funeral ... If the purpose of the society was the building of a columbārium, the cost was first determined and the sum total divided into what we should call shares (sortēs virīlēs), each member taking as many as he could afford and paying their value into the treasury.
The Commutation Functions are a computational device to ensure that net single premiums ... can all be obtained from a single table lookup. Historically, this idea has been very important in saving calculational labor when arriving at premium quotes. Even now ... company employees without quantitative training could calculate premiums in a spreadsheet format with the aid of a life table.
This danger could only be averted by placing their rates of insurance on a scientific basis, which should be the same and unalterable for all companies. ... After two or three interviews with Elizur Wright the presidents of the companies came to the conclusion that he was exactly the man that they wanted, and they commissioned him to draw up a revised set of tables and rates which could serve them for a uniform standard.
My task is now finished ... those who are here interred have received part of their honours already, and for the rest, their children will be brought up till manhood at the public expense: the state thus offers a valuable prize, as the garland of victory in this race of valour, for the reward both of those who have fallen and their survivors.
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|