 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Avtoetnoqrafiya (ing. Autoethnography) — fərdin şəxsi təcrübələrinin mədəniyyət, cəmiyyət və siyasi kontekstlərdə təhlil edildiyi keyfiyyət yönümlü tədqiqat üsulu.[1][2] Bu metod sosial elmlərdə, xüsusən antropologiya, sosiologiya, təhsil və mədəniyyət araşdırmaları sahələrində geniş tətbiq olunur.[3]
Avtoetnoqrafiya tədqiqatçının öz şəxsi həyatını, yaddaşlarını və emosional təcrübələrini mərkəzə alaraq, bu təcrübələri daha geniş ictimai və mədəni strukturlar çərçivəsində şərh etməyə çalışır. Bu yanaşma ənənəvi etnoqrafiyadan fərqli olaraq, müşahidə olunan obyektlə müşahidə edən subyekt arasında sərhədləri bulanıqlaşdırır.[4]
Metodun əsas məqsədi fərdi təcrübənin ictimai məna daşıdığını göstərmək və fərdin həyatından çıxış edərək cəmiyyətin dəyərləri, normativləri və güc strukturları haqqında məlumat verməkdir. [5]Avtoetnoqrafik tədqiqatlar çox zaman yazılı şəkildə təqdim olunur və şəxsi hekayələr, gündəliklər, məktublar, xatirələr və hətta performativ sənət nümunələri vasitəsilə ifadə edilir.[6]
Bu metodda tədqiqatçının şəxsiyyəti və emosional iştirakçılığı əsas rola malikdir. Məhz buna görə də avtoetnoqrafiya həm elmi tədqiqat metodu, həm də şəxsi ifadə forması kimi dəyərləndirilir. [7]Avtoetnoqrafik yazılar tez-tez subyektivlik, empatiya və özünüifadə elementləri ilə zəngin olur.[8]
Bununla belə, metod elmi obyektivlik və ümumiləşdirmə baxımından bəzən tənqid olunur.[9] Tənqidçilər avtoetnoqrafiyanın şəxsi hekayələrin universallığını sübut etməyin çətinliyini və emosional tərəfkeşlik riskini vurğulayırlar. Lakin tərəfdarları isə bu metodu insan təcrübəsinin mürəkkəbliyini və çoxsəsliliyini üzə çıxaran güclü vasitə kimi görürlər.
Avtoetnoqrafiya, həmçinin feminist və postkolonial tədqiqatlarda geniş istifadə olunur. Bu sahələrdə fərdi təcrübə vasitəsilə marginal qrupların və şəxsi tarixçələrin görünən və eşidilən hala gətirilməsi məqsədilə tətbiq edilir.[10]
Bu yanaşma akademik yazıda ənənəvi elmi üslub standartlarına alternativ yaradır və tədqiqatçının öz səsi, emosiyaları və bədəninin də "məlumat" sayılmasını təşviq edir.[11] Nəticədə avtoetnoqrafiya həm elmi bilik, həm də insan varlığının dərinləşmiş anlaşılması üçün unikal fürsətlər təqdim edir.[12]
Avtoetnoqrafiya özündə şəxsi təcrübələrin ictimai və mədəni kontekstlərlə əlaqələndirilməsi ideyasını ehtiva edən nisbətən yeni bir metod kimi qəbul edilsə də,[13][14] onun kökləri daha qədim antropoloji və ədəbiyyat[15] ənənələrinə gedib çıxır. İlk avtoetnoqrafik elementlər XIX əsrin sonlarında klassik etnoqrafların öz müşahidə və iştiraklarını qeydə aldıqları sahə qeydlərində görünməyə başlamışdı. Lakin həmin dövrdə şəxsi mövqe və təcrübələr daha çox neytrallıq çərçivəsində təqdim olunurdu.[16]
XX əsrin ortalarında, xüsusilə də 1970-ci illərdə, postmodernizm və feminist tədqiqatlar kimi yanaşmaların artması ilə birlikdə avtoetnoqrafiya metodoloji diqqət qazanmağa başladı.[17] Tədqiqatçılar öz şəxsiyyətlərini, emosiyalarını və sosial kimliklərini tədqiqatın bir hissəsi kimi təqdim etməyə başladılar. Bu dövr etnometodologiya, simvolik interaksionizm və narrativ sosiologiya kimi yanaşmalarla paralel inkişaf etdi.[18]
Avtoetnoqrafiya termini ilk dəfə 1975-ci ildə Karl Hayder tərəfindən qeyri-adi şəraitlərdə yazılmış şəxsi mədəniyyət izahlarını təsvir etmək üçün istifadə olundu.[19] Lakin bu metodun müasir anlamda elmi diskursa daxil edilməsi və geniş yayılması əsasən 1990-cı illərdə baş verdi. Kerolin Ellis və Artur Boxner kimi tədqiqatçılar avtoetnoqrafiyanı akademik metod kimi təkmilləşdirdilər və onu keyfiyyət yönümlü tədqiqatlar çərçivəsində qəbul etdilər.[20]
Bu metodun populyarlaşması həmçinin poststrukturalizm, fərdi təcrübəyə əsaslanan bilik və kritik nəzəriyyə kimi paradiqmaların təsiri ilə mümkün olmuşdur. Avtoetnoqrafiya bu çərçivədə yalnız bir metod deyil, eyni zamanda özlüyündə bir epistemologiya – yəni bilik istehsalı forması kimi qiymətləndirilməyə başlandı.[21]
Müasir dövrdə avtoetnoqrafiya müxtəlif sahələrdə – o cümlədən təhsil, səhiyyə, mədəniyyət araşdırmaları, gender araşdırmaları, performans sənətləri və media tədqiqatları kimi disiplinlərdə geniş şəkildə istifadə olunur.[22][23][24] Avtoetnoqrafiyanın istifadəsi təkcə akademik yazılarda deyil, həmçinin sənədli filmlər, performanslar və rəqəmsal media vasitəsilə də ifadə olunur.
Avtoetnoqrafiyanın tarixi göstərir ki, bu metod şəxsi ilə ictimai, fərdi ilə struktur arasındakı sərhədləri yenidən nəzərdən keçirməyə imkan verir. Bu, tədqiqatçının həm subyektivliyini qəbul etməsini, həm də öz təcrübəsini sosial-siyasi kontekstdə analiz etməsini mümkün edən güclü bir elmi vasitədir.[25]
Avtoetnoqrafiya metod olaraq geniş qəbul olunsa da, onun elmi statusu və metodoloji etibarlılığı ilə bağlı bir sıra tənqidlər mövcuddur. Bu tənqidlər əsasən onun subyektivliyinə, ümumiləşdirmə qabiliyyətinə və tədqiqatçının özünə yönəlik diqqətinə əsaslanır.[26]
Ən çox səsləndirilən tənqidlərdən biri odur ki, avtoetnoqrafiya şəxsi təcrübəyə həddindən artıq diqqət yetirdiyindən, obyektiv elmi nəticələr çıxarmaq üçün yetərli əsas vermir. [27]Avtoetnoqrafik yazılar çox zaman emosional, hissi və şəxsi yönümlü olduqları üçün bəzən elmi neytrallıq və etibarlılıq prinsiplərinə zidd hesab olunurlar. Digər tənqidçilər qeyd edirlər ki, bu metodla əldə edilən məlumatlar ümumiləşdirilə biləcək dərəcədə geniş deyil.[28] Yəni bir şəxsin təcrübəsi əsasında bütöv bir sosial qrup və ya fenomen haqqında nəticə çıxarmaq metodoloji baxımdan çətin və ya qeyri-mümkün ola bilər. Bu səbəbdən, bəzi alimlər avtoetnoqrafiyanı anekdotik sübut səviyyəsində qiymətləndirirlər.[29]
Bununla yanaşı, avtoetnoqrafiyada müəllifin tədqiqat obyektinə çevrilməsi – yəni tədqiqatçının eyni zamanda "subyekt" və "obyekt" rolunu oynaması – tədqiqat etikası baxımından da müzakirə doğurur.[30]Tənqidçilər hesab edirlər ki, bu ikili rola görə məlumatların selektiv şəkildə təqdim olunması, hadisələrin emosional çalarlarının daha çox önə çəkilməsi və hadisələrin obyektiv təhlilindən yayınma riski yaranır. Bəzi alimlər isə avtoetnoqrafiyanın tədqiqatçının “özünü təqdim etmə” vasitəsinə çevrilməsi təhlükəsinə diqqət çəkirlər. Onlar bu metodu akademik narssisizm – yəni tədqiqatçının özünü mərkəzə qoyaraq diqqət çəkməsi – riski ilə əlaqələndirirlər.[31]
Bununla belə, avtoetnoqrafiyanın tərəfdarları bu tənqidlərə qarşı arqumentlər irəli sürərək bildirirlər ki, bu metod şəxsi ilə ictimai arasındakı sərhədləri pozaraq, alternativ bilik formaları üçün meydan açır. Onların fikrincə, elmi obyektivlik mifinə qarşı çıxaraq, subyektivliyin özü də elmi təhlilin bir parçası ola bilər.[32] Ümumilikdə, avtoetnoqrafiyanın tənqidi onun metodoloji zəifliklərini önə çəksə də, bu yanaşma sosial və mədəni təcrübələrin fərdi aspektlərini dərindən öyrənmək baxımından unikal imkanlar təqdim edir. Son illərdə bu metodun kombinə edilmiş tədqiqat metodları ilə birgə istifadəsi bu tənqidlərə cavab olaraq daha balanslı yanaşmaların formalaşmasına səbəb olmuşdur.[33]
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|