Amniyot - Wikipedia - Kiss.az

Amniotların yaranması karbon dövrünə, təxminən 312 milyon il əvvələ təsadüf edir. Onların təkamül ataları erkən tetrapodlar və su mühitində yaşayan amfibiyalar hesab olunur. Amniotik yumurta quruluşunun təkamülü bu heyvanlara quruda daha geniş yayılmağa və müxtəlif mühitlərə uyğunlaşmağa imkan verib. Bu inkişaf, su mühitində asılı qalan amfibiyalardan fərqli olaraq, amniotların tam quru mühitində çoxalma və yaşama qabiliyyəti ilə nəticələnib. Amniotik membranın inkişafı təkamül baxımından inqilabi bir dəyişiklik idi. Bu quruluş təkcə embrionun qorunmasını deyil, həm də onun inkişafı üçün optimal şəraitin yaradılmasını təmin edib. Beləliklə, amniotlar təkcə su mühitindən quruya keçən ilk heyvanlar deyil, həm də quruda həyatın inkişafında mühüm rol oynayan qrup olub.^[3][4]

• Amnion – embrionu əhatə edərək onu xarici mexaniki təsirlərdən qoruyur.
• Korio – qaz mübadiləsi üçün məsul olan xarici qoruyucu təbəqədir.
• Allantois – tullantı maddələrinin yığılmasını və qaz mübadiləsini təmin edir.
• Yumurta sarısı kisəsi – embrionun enerji ehtiyaclarını təmin edən qidalandırıcı maddələr ilə zəngindir.

Bu membranlar birlikdə embrionun tam müstəqil mühitdə inkişaf etməsinə imkan yaradır. Nəticədə, amniotların nəsli davam etdirmək üçün su mühitindən asılılığı aradan qalxır.^[5][6][7][8]

• Anapsidlər – gicgah sümüklərində heç bir boşluq olmayan heyvanlardır. Bu qrupun ən tanınmış nümayəndəsi müasir tısbağalardır.
• Sinapsidlər – tək bir gicgah boşluğuna malikdirlər və müasir məməlilərin əcdadlarıdır. Bu qrupun erkən nümayəndələri therapsidlər olmuşdur.
• Diapsidlər – iki gicgah boşluğu ilə xarakterizə olunur. Bu qrupa müasir sürünənlər və quşlar daxildir.

Bu fərqliliklər təkcə təkamül tarixini öyrənmək üçün deyil, həm də bu heyvanların müxtəlif mühitlərə necə uyğunlaşdığını başa düşmək üçün əhəmiyyətlidir.^[9]

• Sürünənlər – müasir ilanlar, kərtənkələlər, tısbağalar və timsahlar.
• Quşlar – təxminən 10.000 növü ilə ekoloji müxtəlifliyi əhatə edir. Onlar diapsidlərdən təkamül etmişdir və amniotik yumurta ilə çoxalırlar.
• Məməlilər – sinapsidlərdən təkamül etmişdir. İnsanlar da daxil olmaqla, bu qrup müasir ekosistemlərin ən kompleks və inkişaf etmiş heyvanlarını əhatə edir.^[10]

Amniotlar ekosistemlərin formalaşmasında və müxtəlifliyinin artırılmasında mühüm rol oynayıb. Onların qida zəncirindəki mövqeyi və müxtəlif mühitlərə uyğunlaşma qabiliyyəti ekosistemlərin sabitliyini təmin edir. Amniotik yumurtanın təkamülü, həm də həyatın quru mühitlərində geniş yayılmasını təmin edərək, biosferin zənginliyinə töhfə verib.

• en:Robert L. Carroll: Paleontoloji und Omurgalıların Evrimi. Thieme, Stuttgart (1993), ISBN 3-13-774401-6
• en:Michael J. Benton: Omurgalılar Paleontolojisi. 2007, Friedrich Pfeil Verlag, ISBN 3-89937-072-4

• Амниоты // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.