 |
 |
Kiss.az |  |
 |
Hatt dili — e.ə. II minillikdə Kiçik Asiyada hattlar tərəfindən danışılan aqqlütinativ[1][2] qeyri-Hind-Avropa dili. İngilisdilli akademiayda bu dil Het dövlətinin Hind-Avropa dil ailəsinə mənsub olan het dilindən fərqləndirmək üçün "Hattic" adlandırılır.[3] Hatti dili Kiçik Asiyanın şimal-şərq hissəsinin Qalis çayının (indiki Qızılirmaq) məngənəsində yaşayan ən qədim (e.ə. III-II minilliyin əvvəlləri) əhalinin - Hattların dilidir, yalnız Het krallığının paytaxtı Xattusanın (indiki boğazköy) kral arxivindən nisbətən az sayda kult mətnlərində çatmışdır. Onların arasında təxminən beş-altı hatt-hett (nesit) dilində ikidilli mətn və bir neçə onlarla əsasən qısa və çox parçalanmış təkdilli mətn var. Mətnlər demək olar ki, heç bir ideoqram olmadan heca mixi yazı ilə yazılmışdır ki, bu da başa düşməyi çox çətinləşdirir; üstəlik, onların hett katibləri tərəfindən mənasını dəqiq dərk etmədən, bəzən hətta söz bölgüsündə səhvlərlə yaddaşdan yazıldığını düşünməyə əsas var. Fonetik baxımdan hatt dilinin mixi yazı ilə yazılmış mətnləri son dərəcə qeyri-dəqiqdir, çünki bu mətnlərin yazıldığı akkad mixi yazısının hett variantı cəmi 12 samiti fərqləndirməyə imkan verir, halbuki hatt dilinin fonoloji sistemi, heç olmasa tarixi baxımdan, xeyli zəngin olmuşdur. Hatt dilini eyni ərazilərin sonrakı əhalisinin dili olan Het dili ilə qarışdırmaq olmaz. Hetlər ölkənin adını Hattlardan miras alsalar da, bəzi sözlər götürsələr də, bəzi tanrıların kultunda Hatt dilini işlətsələr də, Het dili mənşəcə Hind-Avropa dilidir.
Ola bilsin ki, Hind-Avropa kökləri ilə izah edilə bilməyən het dilində olan bəzi sözlər Hatt mənşəlidir, xüsusən də Het İmperiyası dövründə Hatt dili bəzi tanrıların kultunda istifadə olunmağa davam edib.
Etruskların Kiçik Asiya mənşəyi haqqında hipotez çərçivəsində A.İ. Nemirovski etrusk dilindəki tupi ('cəza, iztirab') sözünü hatt dilində eyni mənaya malik tuppi sözü ilə müqayisə etməyi təklif etmişdir. Hatt dilindəki abidələrin son dərəcə az olması daha geniş leksik müqayisəni mümkünsüz edir.
Ümumilikdə, etrusk dilinin morfologiyası hatt dilinə bənzəmir (etrusk dilində söz düzəltmə və şəkil dəyişmə yalnız sonluqlarla həyata keçirilir, hatt dilində isə həm ön şəkil, həm də son şəkil ilə). Bununla belə, bəzi ayrıca formantları (məsələn, mənsubiyyət şəkilçisi -el, -il, etrusk dilində isə -l; işarə əvəzliyi ana, etrusk dilində də eynisi; fel zamanı göstəriciləri -a, -e) müqayisə etmək mümkündür."
 |
 |
KISS.AZ |  |
 |
|